توجه طلبی دخترها
جامعه متشکل از زن و مرد است. هریک از آنها ویژگی های منحصربه فردی دارند. می‌توان گفت ویژگی ها و خصوصیات زن و مرد، آن ها را را قادر می سازد تا امکان بقای خود را در شرایط مختلف محیطی تضمین نمایند. زن و مرد هر کدام با برخورداری از یکسری ویژگی ها و امتیازهای ویژه در ماهیت خودمکمل طرف مقابل شان هستند. به صورت کلی طبیعت و محیط اجتماعی با مطالباتی که از زن و مرد دارد؛ آنها را به بروز برخی از ویژگی هایی ترغیب می‌کند. یکی از این موارد توجه طلبی دخترها است.
مورد توجه و اعتنا قرار گرفتن موضوعی است که از ابتدای تاریخ انسان به ویژه در میان زنان وجود داشته است. بشر همواره در طول تاریخ تمایل خاصی به نشان دادن زیبایی‌ها و جذابیت هایش تا به امروز داشته است. این ویژگی انسانی در زندگی اجتماعی معاصر اهمیت ویژه‌تری پیدا کرده و وارد مرحله ی خاصی شده است. بدین صورت که در دهه های اخیر شاهد چنین قضیه هستیم که میل به توجه طلبی افراطی باعث افزایش تقاضا برای تهیه انواع لوازم مختلف آرایشی، پوشش های متنوع ، توجه بیش از اندازه به ظاهر، تصویر نامناسب از بدن و نارضایتی از ظاهر و چهره شده است. جنبه دیگر میل به توجه طلبی افراطی، انجام رفتارهای نمایشی، احساس صمیمیت بیش از اندازه، مبالغه در احساسات و هیجانات سطحی است. برخی از دختران ممکن است به منظور کسب تایید طرف مقابل به سراغ چنین الگوهای رفتاری بروند که این کنش ریشه در نگرش غلط نسبت به هویت و قابلیت های‌شان دارد. همچنین براساس مشاهدات میدانی و علمی شاهد هستیم که توجه طلبی افراطی و مهارنشده، آسیب ها و پیامدهای را در سطح فردی و اجتماعی به دنبال دارد و بیشترین آسیب ناشی از آن متوجه گروه دختران می‌شود.
در این گزارش قصد داریم در ابتدا ضمن تعریف نیاز به توجه و توجه طلبی، موضوع دریافت توجه و اعتنا در دختران را به صورت علمی بررسی کنیم. بعد از آن قصد داریم نشان دهیم که چه متغیرها و فاکتورهایی نیاز طبیعی به دریافت توجه و اعتنا به توجه طلبی نابهنجار و افراطی تبدیل می کند. همچنین در انتهای گزارش هم راهکار هایی را ارائه خواهیم داد.
توجه طلبی چیست؟
قبل از تعریف توجه طلبی اجازه دهید در ابتدا نیاز به توجه را تعریف کنیم. هنری موری به عنوان یکی از روانشناسان مهم شخصیتنیاز به توجه و نمایش را جز طبقه بندی بیست‌گانه نیازها قرار داد. نیاز به توجه و نمایش از دیدگاه ایشان عبارت است تاثیرگذاری، دیده شدن و شنیده شدن، برانگیختن و مجذوب کردن و خود را در معرض کنجکاوی قرار دادن. از طرفی توجه‌طلبی یعنی میل فرد به عرضه کردن ظاهر و ویژگی ها خود به دیگران؛ به نحوی که وی سخت تلاش می‌کند که رفتارش مورد پسند اطرافیان واقع گردیده و از بی‌توجهی و قضاوت منفی دیگران دلسرد می‌شود. همچنین فرد در این راستا برای دستیابی به هدف خود در جذب و تایید دیگران، تغییراتی را در ظاهر و رفتار ایجاد می‌کند.
طبق مطالعات و نظریه های علمی مختلف، مورد توجه و اعتنا قرار گرفتن به میزان بیشتری در میان دختران وجود دارد. در واقع دختران دارای ویژگی هایی در ماهیت و طبیعت خود هستند که آنها را بیشتر واجد این ویژگی می‌کند. سوالی که پیش می آید این است که اساسا چه دخترانی دارای خصوصیاتی هستند که بیش از پسران به دریافت توجه اهمیت می دهند؟ به عبارت دیگر طبق یافته‌های علمی چه ویژگی هایی در دختران وجود دارد که می‌تواند زمینه‌ساز رفتار توجه طلبی در آنها شود؟
واقعیت توجه طلبی در دختران
میان دریافت توجه و اعتنا و توجه طلبی مرز وجود دارد. نیاز به اعتنا و توجه، اساس زیستی و تکاملی دارد. براساس کتاب مغز زنانه از لوان بریزندین، دختران با علاقه به ابراز هیجانات به دنیا می‌آیند و از بدو تولد همه واکنش های اطرافیان شان برای آنها معنا دارد. به نحوی که براساس سرنخ هایی که می‌بینند پی می‌برند که آیا فرد محبوب و دوست داشتنی هستند یا خیر. مدارهای هیجانی و کلامی در مغز دختران در دوران قبل از تولد وسعت زیادی پیدا می‌کند. همچنین دسته بزرگی از مدارهای مغزی برای برقراری روابط اجتماعی، حافظه عاطفی به میزان بی وقفه‌ای در آنها افزایش می‌یابد. در نتیجه این تغییرات، واقعیت هایی را در قدرت کلامی، فهم هیجانات، ظرافت های اجتماعی، مهارت های مراقبتی در آن ها بروز پیدا می کند. به صورت خلاصه این موارد جز استعدادهای ویژه دختر است که پسران چندان وجود ندارد و یا به میزان کمتری مشاهده می شود.
بنابراین مغز دختران تحت تاثیر شرایط خاصی است که می توانند بخش مهمی از واقعیت های منحصر به فرد او مانند ارزش ها و تمایلات اش را محقق کند. در هر دوره از زندگی او مانند تولد، بلوغ، ازدواج، پرورش کودک و… پیوندهای عصب شناسی متفاوتی وجود دارد که مسئول افکار و عواطف و علائق دختر می‌باشد و او را برای پاسخگویی به فراخوان های طبیعی در محیط، آماده ایفای نقش می‌کند.
سوال و چالش مهمی که در اینجا بوجود می‌آید این است که چرا نیاز طبیعی به دریافت توجه گاهی به توجه طلبی دخترها نابهنجار تغییر جهت می دهد؟ هرچند نمی توان انکار کرد که برخی از این ویژگی های زیستی و روانشناختی می‌تواند قابلیت آسیب پذیری پیدا کند. برای مثال طبق یافته ژوزف از دانشگاه تگزاس، عزت نفس زنان تا حد زیادی به توانایی شان در جهت حفظ روابط نزدیک با سایرین بر می‌گردد. ولی این نکته نمی‌توانند دلیل قابل دفاعی برای توجه طلبی باشد. در این میان چه عواملی باعث می‌شود تا این ویژگی ها و خصوصیات راه صحیح خود را طی ننمایند؟ در واقع چه متغیرهای واسطه گری وجود دارد نیاز به توجه را به توجه طلبی سوق می دهد؟ برای پاسخ گویی به این سوال لازم است که به علل درونی و بیرونی موثر بر بروز توجه‌طلبی نابهنجار بپردازیم.
علل تمایل به توجه طلبی نابهنجار
عوامل درونی موثر بر توجه طلبی نابهنجار در دختران
1-عدم شناسایی ارزش ذاتی:
کسی که ارزش های فردی، اجتماعی و معنوی خود را به درستی شناسایی کند نیاز به دریافت توجه خود را صرف هر موقعیتی نخواهد کرد و همین طور حاضر نخواهد شد که با انجام رفتارهایی ارزش و متانت خود را به نحو منفی تحت تاثیر قرار دهد. با شناسایی کرامت و ارزش ها، خود به خود از اهمیت توجه طلبی نابهنجار کاسته خواهد شد.
2-عزت نفس ضعیف:
فردی که عزت نفس ضعیفی دارد جایگاه و منزلت خود را شناسایی نکرده است و خود را ملزم به همرنگی با محیط می داند و شجاعت انتخاب سبک رفتاری درست را ندارد. به همین دلیل ممکن است نیار به دریافت توجه، خود را به توجه طلبی افراطی سوق دهد. در مقابل افرادی که از عزت نفس مناسبی برخوردار هستند اسیر فضاها و جوسازی سایرین نخواهند شد و طبق نقشه راه صحیح خود حرکت می‌کنند.
3-معیارهای غیرواقع بینانه درباره ازدواج:
باورها و دیدگاه های ناکارآمد گوناگون می‌تواند بر تصمیم فرد بر ازدواج تاثیر منفی برجای بگذارد. فرد در این حالت چون در فضای صمیمیانه زندگی مشترک به سر نمی برد؛ نمی تواند نیاز دریافت توجه خود را برآورده کند و از این‌رو ممکن است برای برطرف کردن این نیاز به سراغ رفتارهای توجه طلبانه افراطی برود و با تاثیرگذاری بر دیگران ظاهرا این نیاز را برطرف کرده باشد.
4-کسب هویت ظاهری:
بخش مهمی از ارکان هویت فرد ازجمله هویت دختران در گرو تشکیل زندگی مشترک است که از این طریق نیازهای اساسی مثل احساس تعلق و نیاز به توجه برآورده شوند. وقتی اقدام به ازدواج با در بسته برخورد کند فرد در این شرایط برای کسب هویت به دنبال توجه طلبی نابهنجار می رود. در واقع یکی از اهداف توجه طلبی نابهنجار کسب منزلت و جایگاه ایده آل، کسب هویت ظاهری، اعتماد به نفس و نشان دادن تمایز میان خود و دیگران است.
5-اجتناب از برچسب زده شدن:
وقتی امکان برآورده کردن صحیح نیاز به توجه میسر نیست؛ برخی برای دوری از اینکه توسط دیگران با کلماتی مثل “ترسو، قدیمی، بی‌خبر و..” قضاوت نشوند به دنبال رفتار توجه طلبانه می‌روند. همچنین اگر کسی تلاشی برای توجه طلبی از خود نشان ندهد ممکن است دیگران وی را با برچسب های نامناسب مورد قضاوت قرار بدهند. در این شرایط فرد ممکن است برای دوری از برچسب زدن رفتار خود را تغییر دهد و برای توجه‌طلبی بکوشد.
6-مدگرایی:
وقتی فرد تصور می‌کند که برآورده کردن نیاز به توجه، دیگر از راه قانونی و عرفی مثل گذشته جایگاهی چندان ندارد و بلکه امروزه رفتارهای توجه طلبانه رفتار پسندیده و عادی در جامعه است و فکر می‌کند که اگر به رفتارهای خودنمایانه و نمایشی توجه نکند از قافله گروه دوستان خود عقب می‌ماند.
7-تجارب گذشته:
تجربیات ناگوار گذشته و یادگیری های معیوب در گذشته و محیط غیر سالم می تواند محرکی برای رفتار توجه طلبی افراطی شود. در واقع وقتی که نیازهای اساسی مثل نیاز به صمیمیت، توجه و تعلق در محیط خانوادگی به صورت صحیحی برآورده نشوند ممکن است به وسیله رفتار توجه طلبی افراطی برطرف شوند.
راهکارها
برای اینکه در دوران آشنایی پیش از ازدواج تجربه موفقی را بدست آورید و حدالمقدور از نگاه فانتزی در انتخاب همسر دوری نمایید. راهکار های زیر را پیشنهاد می‌کنیم.
- طرف مقابل خود را همان گونه که هست بپذیرید؛ بجای اینکه به صورت مداوم تلاش کنید که او را تغییر دهید. اگر برخی از ویژگی های او در دوران آشنایی طبق معیارهای شما نبود می‌توانید فرایند آشنایی را ادامه ندهید.
- به طور صریح و صادقانه انتظارات خواسته های خود را در میان بگذارید. در غیر این صورت ممکن است در قرارهای آشنایی و زندگی مشترک سوءتفاهم های زیادی بوجود بیاید.
- پیامدها و عواقب نگاه فانتزی در انتخاب همسر را بنویسید و آنها را تجزیه و تحلیل کنید.
- زمینه های مشترک و متفاوت فکری، رفتاری خود را با طرف مقابل پیدا کنید و آنها را فهرست کنید. این کار به درک متقابل شما کمک شایانی می‌نماید.
- مشاوره پیش از ازدواج را در دستورکار خود قرار دهید. مشاور می تواند با شناسایی شباهت ها و تفاوت های شما، راهکارهای سازنده ای را به شما ارائه دهد.
عوامل بیرونی موثر بر توجه طلبی نابهنجار در دختران
1-تاثیرات قدرتمند محیط پیرامون:
فرد در این حالت تحت نفوذ جذابیت و نفوذ های محیط پیرامون خود مثل محیط شغلی، دانشگاهی و… برای دست زدن به رفتارهای توجه طلبانه قرار دارد و در چنین شرایطی تلاش می کند که خود را با وضعیت گروه اش سازگار نماید.
2-هژمونی تمدن مدرن:
زن در ضوابط و فرهنگ جامعه مدرن، جایگاه و مسئولیت متفاوتی با نقش سنتی اش دارد. صاحبان سرمایه نیازمند به کارگیری ظرفیت جذابیت زن برای اهداف خود هستند و زن در این موقعیت برای ایفای نقش خود، ممکن است رفتار توجه طلبانه از خود نشان دهد.
3-رشد فرهنگ رقابت جویی:
وقتی اینگونه به دختران تبلیغ شود که بهره‌مندی از ظاهر زیباتر و به روز تر باعث محبوبیت بیشتری خواهد شد آنها برای رسیدن به آن ویژگی تلاش بیشتری از خود نشان می دهند و دائما در بهبود ظاهر خود تلاش می کنند. همچنین فرهنگ چشم و هم چشمی هم یکی از علل موثر بر خودنمایی نابهنجار است.
3-دست اندازی خانواده ها بر ازدواج:
سخت گیری بی جهت خانواده برای ازدواج فرزندان شان می‌تواند بهانه ای به آن دهد تا از راه های نادرستی به سراغ برطرف کردن نیازهای خود بروند مانند توجه طلبی افراطی و خودنمایی.
4-تاثیر رفتار پسرها:
وقتی برخی از پسرها به جای خواستگاری رسمی با استفاده از راهبردهایی سعی می‌کنند تا توجه دختران را به خود جلب نمایند؛ در پاسخ به این رفتار، برخی از دختران برای برآورده کردن نیاز خود به توجه، رفتارهای نمایشی و خودنمایانه از خود نشان می‌دهند. در نتیجه استفاده و به کارگیری ترفندهای دوستی بیشتر خواهد شد.
5-فقدان آموزش های لازم:
کمبود آموزش های لازم در دوران مدرسه و دانشگاه درباره روابط سالم، عشق و آسیب های روابط خارج از عرف می تواند بسیاری از دختران را در معرض آسیب پذیری قرار داده و راه همواری برای تبلیغات سو رسانه ها و فضای مجازی فراهم می‌شود. در این شرایط با رفتارهای توجه طلبانه شان ممکن است در دام روابط مخرب گرفتار شوند.
6-تاثیر رسانه ها و شبکه های اجتماعی:
رسانه‌ها، به ویژه شبکه‌های اجتماعی با تاثیرگذاری بر نحوه نگرش ، تصویری غیرواقعی از روابط را به نمایش می‌گذارند. در این تصویر، ارزش و منزلت زنان به ظاهر و جذابیت ظاهری آنها ارتباط داده می‌شود و در این فضا ممکن است دختران رفتارهای توجه طلبانه روی آورند.
7-تاثیر دوستان و همسالان:
افراد همسال می‌توانند تاثیر و نفوذ مهمی بر نگرش و رفتار فرد بر رفتار توجه طلبی برجای بگذارند. در این شرایط برای اینکه فرد توسط دوستان خود پذیرفته شود و مورد طرد آنها قرار نگیرد از خط و مشی آنها پیروی می کند.
پیامدهای توجه طلبی
برخی از پیامدهای رفتار توجه‌طلبی عبارت اند از: دسترسی آسان طرف مقابل و عدم تعهد وی به دختر، فقدان تجربه صمیمیت عمیق، ترس از مورد توجه قرار نگرفتن و طرد شدن، افزایش رقابت و چشم و هم چشمی میان دختران، کاهش تدریجی احترام و منزلت دختر، ایجاد اضطراب و افسردگی، عدم دستیابی به تعریف جامع از هویت و ابهام در هویت، احساس تنهایی، مقایسه کردن خود با الگوهای معرفی شده، اختلاف با اعضای خانواده، کاهش شانس پیدا کردن همسر مناسب، احتمال ایجاد اختلاف با همسر آینده، هزینه های زیاد برای دستیابی به ظاهر و اندام ایده آل و بسیاری از جوانب منفی دیگر از جمله آثار و پیامدهای توجه‌طلبی است.
راهکارها
1-لزوم تقویت نگرش و باور دختران درباره هویت و توانایی شان؛ به گونه ای که متوجه نقش کلیدی باورهای خود در شکل گیری رفتارشان شوند و در نتیجه تشخیص دهند که می‌توانند با کمک باورها و نگرش های سازنده خود به دنبال ارزش های درست و عاقلانه گام برداشته و برای رشد و تعالی خود تلاش کنند.
2-لازم است که دختران ارزش ها و کرامات فردی، اجتماعی و معنوی خود را شناسایی نموده و دامنه اطلاعات شان را از ارزش های متنوع خود افزایش دهند. در واقع بایستی ویژگی ها و ظرفیت های فطری و خدادای مورد شناسایی قرار بگیرد که بی جهت در موقعیت های نامطمئن صرف نشود. همچنین لازم است به این بینش دست یافته شود که این ویژگی ها به منظور رشد و تکامل و پاسخگویی به هدف شایسته و صحیحی در نظام هستی به وجود آمده اند و در برابر این حجم از نعمت ها و قابلیت ها قدردان و مسئولیت‌پذیر باشند. دستیابی به بینش می‌تواند آن ها را به جلوگیری از خودنمایی نابهنجار سوق دهد. در غیر این صورت غفلت از شناخت ارزش ها می توانند آن ها به آسانی از چرخه بی‌پایان و معیوب خودنمایی نابهنجار خارج نشوند.
3- فضای مجازی یکی از شاهراه های مهم دریافت اطلاعات و دیدگاه های مختلف است. امروزه یک جایگاه و نقش مهمی در میان جوانان دارد. به همین دلیل استفاده از ظرفیت رسانه ها و شبکه های اجتماعی برای روشن کردن پیامدهای خودنمایی ناهنجار می تواند سودمند باشد. در کنار آن می توان استفاده صحیح و سواد رسانه ای را تقویت نمود.
4-به توجیهات و ادله ای که باعث شده است برخی به توجه طلبی افراطی روی آورند دقت و توجه شود. برای مثال برخی قائل اند که چون وضعیت ازدواج و تشکیل خانواده، اقتصادی و… مناسب نیست؛ سراغ چنین رفتارهایی می روند و ممکن است همچنین دیدگاهی از طرفداران زیادی در جامعه جوانان برخوردار باشد. در مواجهه با این نگرش لازم است خانواده ها و صاحب نظران از دانش و مهارت کافی برای پاسخ گویی برخوردار باشند.
5-بازخوانی و فهم ذخایز غنی فرهنگ بومی اسلامی ایرانی از قبیل سیره بزرگان، ادبیات، فلسفه، عرفان، هنر و.. می تواند به منظور فهم شرافت و منزلت انسانی برای نسل جوان به خصوص دختران، توصیه می شود.
6-تاسیس و راه اندازی کرسی ها و گفتمان هایی که افراد بتوانند دیدگاه ها و نگرش های خود را درباره این موضوعات در میان بگذارند و با همفکری راه حل عاقلانه و منطقی دست یابند. از طرفی هم ترغیب افراد به مطالعه و تحقیق سودمند است زیرا افراد از این طریق قدرت تفکر انتقادی بیشتری پیدا کرده و از مسائل بنیادی جامعه به راحتی گذر نکرده و این موضوعات را تحت تاثیر تبلیغات و ترفندهای رسانه‌ای قرار نمی دهند.
جمع بندی
همانگونه که ملاحظه کردیم نیاز به توجه، موضوعی طبیعی در وجود انسان ازجمله در میان دختران می باشد و با توجه طلبی تفاوت دارد. در واقع نیاز دختران به دریافت توجه مستقیما باعث توجه طلبی نمی شود. در صورتی که نیاز به توجه از مدیریت مناسب خارج شده و وارد مسیر غیر صحیحی شود آثار و عواقب نامناسبی را به دنبال خواهد داشت. به علاوه مجموعه‌ای از عوامل بیرونی و درونی زمینه ساز گرایش به رفتار توجه طلبی افراطی در دختران می‌باشد. وقتی که نهادهای فرهنگی، اجتماعی، خانواده ها و سیاست گذاران قادر نباشند درچارچوب قانون، فرهنگ، عرف برای برطرف کردن این نیاز بنیادین ریل‌گذاری مناسبی نمایند؛ پیامدهای نامناسب آن گریبانگیر جامعه و از جمله خود دختران خواهد شد. در واقع فضای نامسائد محیطی، تبلیغات رسانه ای، فرهنگ مدرن، دوستان و.. نیز باعث می‌شود که افراد در توجه طلبی افراط بیش از اندازه‌ای داشته باشند. همچنین وقتی فرد از عوامل محافظت کننده‌ای مانند عزت نفس، حمایت خانوادگی و دسترسی به مشاوره و… برخوردار نباشد و معیارهای غیرواقع گرایانه ای نیز درباره ازدواج داشته باشد پیامدهای نامساعد متعدد فردی و اجتماعی بوجود خواهد آمد.
از طرف دیگر در صورتی که محیط اجتماعی مانند خانواده ها، نهادهای فرهنگی و آموزشی، سیاست گذاران فضای مطلوبی را برطرف کردن نیازهای بنیادین مهیا کند افراد نیز به دنبال راه های سالمی برای برطرف کردن نیاز خود گام برمی دارند و استقبال از شیوه های ناسالم برآورده کردن نیاز کاهش پیدا خواهد کرد. بنابراین در کنار اهمیت توانمندسازی دختران جامعه، محیط پیرامون نیز باید بتواند زمینه هایی را برای برطرف کردن نیازها و ویژگی های اساسی زن و مرد فراهم نماید تا امکان ازدواج تسهیل شود. در این صورت امکان به ظهور رسیدن قابلیت ها و استعدادها تسهیل گردیده و موانع به نحو راحت تری حل و فصل خواهد شد.
تالیف: محمد سجاد غفوری
14 دقیقه
