اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟

پیش از آنکه به جنبه های مختلف ازدواج با افراد دچار اختلال شخصیت پارانوئید بپردازیم بیایید یک تعریف مختصری از این اختلال ارائه دهیم. اختلال شخصیت پارانویید از بدبینی عادی که برخی اوقات به ذهن برخی خطور می کند بسیار فراتر است. در این اختلال فرد به طور مداوم به دیگران بدگمان است و بدون دلیل انگیزه های آنها را شرورانه تفسیر می کند! این افراد اغلب فکر می کنند دیگران قصد دارند به آنها آسیب بزنند، فریب‌شان دهند یا تحقیرشان کنند، حتی اگر هیچ مدرکی وجود نداشته باشد.

نشانه های اختلال شخصیت پارانوئید

1. سوءظن بی‌اساس مبنی بر اینکه دیگران قصد دارند فریبش دهند، آسیب بزنند یا از او سوءاستفاده کنند.
2. درگیر شدن مداوم در شک، بدون دلیل کافی، نسبت به وفاداری یا قابل اعتماد بودن دوستان یا اطرافیان.
3. بی‌میلی به اعتماد به دیگران به دلیل ترس از اینکه اطلاعات شخصی‌اش علیه خودش استفاده شود.
4. درک تهدید یا تحقیر در گفته‌ها یا رویدادهای بی‌ضرر.
5. کینه‌توزی مداوم؛ عدم بخشش توهین‌ها، آسیب‌ها یا تحقیرهای ادعاشده.
6. حملات مکرر به شخصیت یا شهرت خود را احساس می‌کند و سریع واکنش خشم‌آلود نشان می‌دهد.
7. تردیدهای مکرر و بی‌اساس نسبت به وفاداری همسر

این اختلال تنها زمانی تشخیص‌پذیر است که این الگوها مزمن، پایدار، فراگیر و ناکارآمد باشند و در عملکرد اجتماعی یا شغلی اختلال ایجاد کند.

عوامل مختلفی مثل ژنتیک، تجربیات کودکی (مثل تنبیه شدید یا بی اعتمادی آموخته شده) یا حتی محیط پراسترس و یادگیری های ناسالم می‌توانند در شکل‌گیری این اختلال نقش داشته باشند. جالب اینجاست که برخی از این افراد هوشیار و دقیق هستند، اما تفسیرشان از جهان، تحریف شده و پر از سوءظن است و مغزشان اشتباه به طور مداوم هشدارهای کاذب می‌دهد!

تشخیص اختلال شخصیت نمایشی در ازدواج

همانگونه که اشاره کردیم اختلال شخصیت پارانوئید، یکی از پیچیده‌ترین چالش‌هایی‌ست که می‌تواند بنیان یک رابطه عاشقانه را بلرزاند، به‌ویژه وقتی پای ازدواج به میان می‌آید. در اینجا، هفت نشانه این اختلال را در زمینه‌ی ازدواج با شخصیت پارانوئید بررسی می‌کنیم. البته باید درنظر بگیریم که هنگام مواجهه با تک نشانه، به طرف مقابل برچسب نزنیم.

 ۱- شک مداوم به وفاداری

فرد دچار اختلال شخصیت پارانوئید همیشه نگران خیانت از جانب اطرافیان اش است، حتی وقتی هیچ نشانه‌ای وجود ندارد. در ازدواج با شخصیت پارانوئید، ممکن است مرتباً گوشی همسرش را بخواهد را چک کند یا دائما از وی بپرسد چرا دیر جواب دادی. در ازدواج با شخصیت پارانوئید، حتی یک لبخند گاهی یک حال و احوال ساده و عادی نسبت به یکی از اقوام می‌تواند بهانه‌ای برای سوتفاهم شود!

۲- تفسیر منفی از حرف‌های معمولی

ممکن است سخنان بدون منظور را تهدیدآمیز تلقی کند؛ مثلاً اگر بگویید خسته‌ام، ممکن است فکر کند منظور شما این است که لابد از او خسته اید! در ازدواج با شخصیت پارانوئید، این افراد معمولاً دنبال معنای پنهانی هستند که اصلاً وجود ندارد. مثل وقتی بگوییم باید به مادرم زنگ بزنم، ممکن است بگوید: یعنی از من ناراضی هستی؟

۳- گارد دفاعی بالا

در ازدواج با شخصیت پارانوئید، گاهی کوچکترین ابراز نگرانی یا محبت همسر به‌سرعت به‌عنوان حمله شخصی تلقی می‌شود و با واکنشی خصمانه و تدافعی پاسخ داده می‌شود. وقتی بپرسیم چرا ناراحتی؟ ممکن است جواب دهد: فکر می‌کنی ضعیفم؟ وقتی پیشنهاد دهیم برای بهبود رابطه به مشاور مراجعه نماییم، ممکن است بگوید پس تو هم مثل بقیه میخواهی ثابت کنی مشکل از منه! و جلسه را ممکن است توطئه برای کنترل او برداشت کند.

۴- حساسیت بیش از حد به انتقاد

این فرد نقد را حمله تلقی می‌کند و ممکن است ساعت‌ها درباره‌اش بحث و جدل کند. اگر در ازدواج با شخصیت پارانوئید بگویی کاش کمکم می‌کردی، او برداشت می کند: هیچ‌وقت کمک نمی‌کنی و بی‌عرضه‌ای! همین باعث بحث بی‌مورد و دلخوری طولانی می‌شود.

۵- ناتوانی در بخشیدن و فراموش کردن

کینه‌توزی در این اختلال بسیار رایج است. هر نگاه فراموش‌شده، هر جمله ناگفته، به گنجینه‌ای از رنجش‌ها تبدیل می‌شود. در ازدواج با شخصیت پارانوئید، اگر ده سال پیش به او کم‌توجهی کرده باشیم، هنوز هم به روی ما می‌آورد!

۶- مقاومت در برابر صمیمیت

برای نزدیک شدن، نیاز به اعتماد هست، اما شخصیت پارانوئید به سختی اعتماد می‌کند. در ازدواج با او، ممکن است از تحسین فرار کند چون حس می‌کند پشت آن انگیزه‌ای وجود دارد. مثلاً وقتی به او بگوییم: چقدر دوست‌داشتنی شدی، با بدبینی جواب بدهد: چه چیزی رو ازم می‌خوای؟

۷- تمایل به کنترل کامل

همه چیز باید طبق نظر او پیش برود و از استقلال همسرش می‌ترسد. به‌طوری‌که کوچک‌ترین استقلال فکری و رفتاری همسر را تهدیدی برای رابطه تلقی می‌کند. در ازدواج با شخصیت پارانوئید، حتی رفتن به خرید با دوست ممکن است باعث مشاجره شود.

چگونه می توانیم در دوران آشنایی متوجه اختلال شخصیت پارائوئید طرف مقابل شویم؟

شناسایی اختلال شخصیت پارانوئید در مراحل اولیه آشنایی ممکن است دشوار باشد، زیرا این افراد معمولاً در ابتدا محتاطانه رفتار می‌کنند و نشانه‌ها به تدریج آشکار می‌شود. درنظر بگیریم که پرسش‌های مستقیم ممکن است باعث شود احساس کنند تحت بازجویی قرار گرفته‌اند و واکنش منفی از خود نشان دهند. برخی علائم و رفتارهای کلیدی می‌توانند هشداردهنده باشند که در ادامه این راهکارها را اشاره می کنیم:

1- با هدف ارزیابی شدت بدبینی و واکنش وی به شرایط نامساعد می توانیم این سوال را از وی بپرسیم:

تا حالا شده کسی به شما دروغ بگه یا پشت سرت حرف بزنه؟ تو اون موقعیت چه واکنشی نشون دادی؟

اگر پاسخ طرف مقابل بدون مدرک معتبری دربرگیرنده ی نفرت زیاد نسبت به وقایع گذشته‌ و اطرافیان بود نشانه‌ای هشداردهنده است.

2- با هدف سنجش توانایی بخشش و رها کردن دلخوری می توانیم این سوال را از طرف مقابل بپرسیم:

 اگه یه نفر اشتباهی در حقت بکنه، راحت می‌تونی فراموشش کنی؟ آیا تمایل به تلافی داری؟

اگر خاطره‌ای از سال‌ها قبل را هنوز با تنفر یاد کند، باید دقت کرد.

3- سوال بعدی را می توانیم به منظور شناسایی حساسیت شدید به انتقاد بپرسیم:

معمولاً وقتی کسی انتقاد ازت می‌کنه، چه احساسی پیدا میکنی؟

وقتی نظر کسی با شما متفاوت هست چه واکنشی نشان می دهی؟

چنانچه از نگاه او پشت هر انتقاد نیت بدی هست، به راحتی نباید از این قضیه چشم پوشی کرد.

4-می توانیم برای بررسی حس کنترل گری سوال زیر را از طرف مقابل بپرسیم:

آیا بعد از ازدواج می توانیم گاهی با دوستانم قرار بگذارم؟

5- دقت در این نکته خالی از لطف نیست: آیا اتفاقات تصادفی را سو تعبیر می کند و آنها را علیه خود برداشت می کند؟

این نشانه‌ها باید در اکثر موقعیت‌ها و در طول زمان وجود داشته باشند. همچنین از پرسیدن سوالاتی مثل “آیا تو پارانوئیدی؟” چرا به همه شک داری؟ جدا خودداری کنید.

آیا می توانیم با فرد دچار اختلال شخصیت پارانوئید ازدواج کنیم؟

وقتی پای ازدواج با شخصیت پارانوئید در میان است، تصمیم‌گیری ساده نیست، اما غیرممکن هم نیست. با آگاهی، دقت و مشاوره، می‌توان از آسیب های احتمالی جلوگیری کرد. در ادامه چند توصیه کاربردی و مهم اشاره می‌کنیم که در دوران آشنایی می‌توانند راهگشا باشند:

1- به رفتارها و گفتارهای او دقت کنیم

شخصیت پارانوئید ممکن است در کلام، بسیار منطقی، منظم و هوشیار به نظر برسد. اما حواسمان باشد که رفتار او با دیگران (مثل خانواده، دوستان، فروشنده‌ها یا راننده تاکسی) واقعیت بیشتری را نشان می‌دهد. کسی که به همه بدبین است، فقط منتظر فرصتی است تا بدبینی‌اش نسبت به شما را هم نشان دهد.

2- مشاوره را در دستور کار قرار دهید

ازدواج با شخصیت پارانوئید بدون تحلیل تخصصی، مثل رانندگی در جاده‌ مه‌آلود بدون چراغ است. مشاوره پیش از ازدواج را جدی بگیرید. این اختلال اغلب توسط افراد عادی قابل تشخیص دقیق نیست و فقط در جلسات حرفه‌ای نشانه‌هایش نمایان می‌شود.

3- میزان انعطاف‌پذیری در تصمیم‌گیری را بسنجیم

انعطاف پذیری شاه کلید ازدواج موفق است. برای مثال در موضوعی ساده (مثل انتخاب رستوران) دیدگاه متفاوتی را ارائه بدهید؛ اگر تحمل هیچ نظری مخالف را نداشت و پیشنهادات را همواره منفی” تفسیر می‌کند، نشانه‌ای از تفکر صفر و صد اوست.

4- واکنش‌ها را در شرایط بحرانی بسنجید

وقتی در رابطه با یک موضوع با او مخالفت می‌کنید، ببینید واکنش او چگونه است؟ اگر به‌جای گفت‌وگو، به “اتهام‌زنی” یا “بدبینی” پناه می‌برد، باید هوشیار باشید. ازدواج با شخصیت پارانوئید در بلندمدت می‌تواند فضایی پُر از بی‌اعتمادی و فرسودگی روانی ایجاد کند، مگر اینکه طرف مقابل درمان‌پذیر و مایل به تغییر باشد.

5- درگیر ازخودگذشتگی نامعقول نشویم!

بعضی‌ها در دام “نجات‌دادن” می‌افتند: فکر می‌کنند اگر محبت و صبوری بیشتری به خرج بدهند، همه‌چیز درست می‌شود. اما ویژگی پارانوئید یک ویژگی شخصیتی ریشه‌دار است، نه فقط یک احساس بد مقطعی. انتخاب همسر یعنی انتخاب کسی برای یک عمر، نه یک پروژه ای به منظور درمان!

جمع بندی

چنانچه در دوران آشنایی مجموعه‌ای از این رفتارها را به‌صورت مکرر و ثابت مشاهده کردید، بدون عجله و با دقت بیشتری کیفیت ارتباط را بررسی کنید. اگر این ویژگی‌ها با شدت و پافشاری ادامه داشتند، احتمال اختلال شخصیت پارانوئید وجود دارد و نیاز به مشاوره تخصصی پیش از ازدواج بسیار ضروری‌ست. اگر الگوهایی مثل شک مداوم، بدبینی به دیگران، حساسیت افراطی و کنترل‌گری ملاحظه کردید، حتماً پیشنهاد مشاوره پیش از ازدواج را مطرح کنید و مسیر رابطه‌تان را امن‌تر پیش ببرید. نکته آخر:

فراموش نکنید عشق به‌تنهایی برای مقابله با اختلال شخصیت کافی نیست، تصمیم آگاهانه مهم‌تر از فداکاری بی‌ثمر است.