9 دقیقه
محمد سجاد غفوری
ازدواج در دوران کنونی چالش های متعددی را همراه دارد. امروزه برخی از ارزش های نسل های پیشین در ازدواج های زمان ما کمرنگ شده است. در حالی که بسیاری از آن ارزش ها برای کیفیت ازدواج و زندگی مشترک، در مدت زمان طولانی اهمیت بسزایی داشت. یکی از این مفاهیم در معرض فراموشی ازخودگذشتگی در ازدواج است.
ازخودگذشتگی در ازدواج یعنی فرد به خاطر آسایش طرف مقابل و حفظ کیفیت رابطه، رفتار های پسندیده ای را انجام دهد. معنای دیگری ازخودگذشتگی در ازدواج عبارت است از وقتی که فرد از اقدامات مورد دلخواهاش، به خاطر حفظ آسایش رابطه صرف نظر می کند. گسترش مظاهر فرهنگ مدرن مانند فردگرایی در جامعه امروزی ما، ارزش های بومی فرهنگ مان همانند خودگذشتگی را تحت تاثیر منفی قرار داده است.
مقالات و یادداشت ها در نقش فداکاری و از خودگذشتگی در فرهنگ های جمع گرایی مانند کشور ما به صورت اندک پرداخته شده است. از طرفی لازم است برخی از جنبه های مهم فرهنگ دینی و ملی ما که در مواجهه با فضاهای دوران جدید کمرنگ گردیده را مجددا مورد توجه مجدد قرار دهیم. مطالعات مختلف نشان می دهد که میان از خودگذشتگی و رضایت زناشویی رابطه مستحکمی وجود دارد. در این مقاله قصد داریم ببینیم چگونه در ازدواج می توانیم روحیه از خودگذشتگی سازنده را در خود تقویت نماییم. همچنین در چه مواقعی لازم است کدام خواسته های مان را نادیده نگیریم و گرفتار طرحواره ایثار نشویم.
در این مقاله سعی میکنیم به این پرسش ها پاسخ بدهیم:
- معنای از خودگذشتگی در ازدواج چیست؟
- چرا از خودگذشتگی در ازدواج مهم است؟
- راه های رسیدن به از خودگذشتگی در ازدواج چیست؟
تفاوت میان ازخودگذشتگی سازنده و طرحواره ایثار در ازدواج
لازم است که میان ازخودگذشتگی در ازدواج و طرحواره ایثار (Self-Sacrifice Schema) تمایز قائل شویم. طرحواره ایثار اختلال در عملکرد است که ریشه در محرومیت هیجانی فرد دارد. این افراد به دلیل احساس نیاز به تایید دیگران، خود را قربانی انتظارات آنها میکنند تا بتوانند محبت و توجه شان را جلب کنند. در حالی که خودگذشتگی یک رفتار آگاهانه است که براساس همدلی نسبت به دیگران بنا شده و فرد در آن احساس رضایت میکند.
ویژگی های ازخودگذشتگی سازنده در ازدواج:
* انتخابی و داوطلبانه است: فرد براساس اراده و اختیار خود فداکاری میکند و کسی او را وادار به انجام آن نمیکند. مثلا داوطلبانه بر خرید انگشتر نقره بجای طلا تاکید می کند.
* بر اساس صمیمیت و علاقه انجام میشود: فرد به خاطر اهمیت فراوان به رابطه و طرف مقابل، ازخودگذشتگی نشان می دهد. مثلا می تواند از تمایل خود به رانندگی پرسرعت به خاطر علاقه به طرف مقابل صرف نظر کند.
* به حفظ هویت و استقلال فرد کمک میکند: وقتی که ازخودگذشتگی، استقلال فکری و خودانگیختگی فرد را کاهش ندهد. فرد پس ازخودگذشتگی خلا یا کمبودی را در خود احساس نمیکند. مثلا پس از تعیین مهریه منطقی، به احساس باخت دچار نشود.
* به تقویت رابطه و ایجاد تعادل منجر میشود: برای فرد قابل پیش بینی است که رفتار فداکارانه، افزایش کیفیت رابطه را به دنبال دارد. مثلا می دانید که طرف مقابل ظرفیت و گنجایش فهم صرفنظر کردن او از رفتار دلخواه اش را دارد.
* در حد معقول و متعادل است: فرد در انجام رفتارهای فداکارانه افراط بیش از اندازه نمی کند و خط قرمزها و استاندارد های خود را فدای رابطه نمی کند. مثلا نمی تواند با خساست فرد کنار بیایید ولی می تواند با عدم خرید از رستوران گران قیمت کنار بیایید.
ازخودگذشتگی غیرمنطقی (طرحواره ایثار):
* به صورت ناخودآگاه و اجباری انجام می شود. وقتی انجام رفتارهای فداکارانه ناشی از اجبارهای ذهنی و یا بیرون از فرد باشد. در واقع فرد میل قلبی به انجام آن رفتار ندارد.
* بر اساس احساس گناه صورت میگیرد: فرد برای دوری از احساس طرد شدن و کمبود اعتماد به نفس به درخواست طرف مقابل پاسخ مثبتی می دهد.
* از دست دادن هویت فرد را به دنبال دارد: فرد در جریان رفتارهای فداکارانه، خودمختاری و استقلال خود را نادیده می گیرد.
* روابط نامتعادل و وابستگی بیش از اندازه را به دنبال دارد. فرد به دلیل دوری از احساس تنهایی روابط نامتعادلی را با طرف مقابل ایجاد میکند و یک طرفه نیازهای او را تامین میکند.
* در انجام آن افراط می شود: فرد به طور مداوم نیازها و خواستههای خود را نادیده گرفته و تمام انرژی و توجه خود را صرف کمک به طرف مقابل میکند.
1-پختگی روانشناختی و خودشناسی: افرادی که به بلوغ عاطفی و اجتماعی دست یافته اند افراد را همان گونه که هستند می پذیرند و برای تغییر او تلاش بیهوده انجام نمی دهند فردی که به درجات مناسب خودشناسی دست یافته است دیگران را همانند خود دارای نیازهای مختلفی می داند. خود را بجای دیگران می گذارند. طبق وجدان خود با طرف مقابل رفتار می کنند.
2-عقاید مذهبی و معنوی: عقاید دینی و معنویت محرک مهمی برای انجام رفتار فداکارانه می باشد. افرادی که نگرش معنوی دارند علاوه بر اینکه پیرو خط قرمز های مورد تاکید دین هستند. رفتارهای فداکارانه را در دستورکار خود قرار می دهند و نیت معنوی و این امر خداگونه خود را در منظور می کنند و می دانند که اجر آن به صورت جداگانه در محضر خداوند محاسبه خواهد شد.
3-تعهد و مسئولیت پذیری: تعهد بالا در روابط یکی از مهم ترین عواملی است که میل به ازخودگذشتگی را در رابطه افزایش می دهد. وقتی به رابطه نگرش بلند مدت داشته باشید میزان رضایت شما افزایش خواهد یافت. در این شرایط هنگام مواجهه با چالش ها درجا نمی زنید و از خود پایداری نشان می دهید.
4-احساس صمیمیت و همدلی: عشق و همدلی به طرف مقابل یک نیروی برانگیزاننده محکمی است که فداکاری و ایثار را به دنبال دارد. فرد در این شرایط از امیال و خواسته های خودش صرف نظر می کند و برای برآورده کردن خواسته های طرف مقابل تلاش می کند.
5-الگوگیری از محیط اطراف: محیط پیرامون تاثیر بسزایی بر افزایش فداکاری در ازدواج دارد. برای مثال تماشای فیلم ها و مطالعه کتاب ها در زمینه افزایش فداکاری می تواند مفید باشد. همچنین مشاهده آثار مثبت تعاملات همسران فداکار می تواند برای بسیاری از افراد، الهام بخش و سودمند باشد.
در ازخودگذشتگی سازنده به چه جنبه هایی توجه کنیم؟
1-انتظارات و معیارهای خود را به ترتیب اهمیت فهرست کنید. در صورتی که در دوران آشنایی خط قرمزها و استانداردهای خود را شناسایی نکنید و آنها را با طرف مقابل درمیان نگذارید ازخودگذشتگی در این شرایط نه تنها به سود شما و رابطه نیست بلکه آسیب های فراوانی در پی خواهد داشت.
2- ازخودگذشتگی سازنده لازم است به صورت آگاهانه انجام شود و بدانید با چه قصد و منظوری فداکاری می کنید. مثلا با ازخودگذشتگی به دنبال نشاط طرف مقابل هستید؟ از این رو انگیزه خود را از رفتار فداکارانه را شناسایی نمایید، زیرا نحوهای که شما رفتار ازخودگذشتگی را ادراک می کنید اهمیت فراوانی دارد.
3-به ظرفیت روانشناختی طرف مقابل توجه کنید. برای مثال از از نحوه رفتار های او ببینید که آیا بابت همکاری شما قدردانی می کند؟ آیا در حد وسع و توان خود اقدامات شما را جبران می کند؟ منظور ما این نیست که رابطه را به منزله یک مبادله ببینید. بلکه دقت کنید طرف مقابل به صورت خودجوش و داوطلبانه در حد وسعش چه اقدامات مثبتی را برای حفظ و ارتقای رابطه انجام می دهد؟ سطح تعهد او را ارزیابی کنید. واکنش های او را هنگام مواجهه با چالش ها ببنید. آیا می تواند هیجانات خود را کنترل کند؟ رفتارهای مثبت جزئی طرف مقابل را نادیده نگیرید.
4-چنانچه احساس میکنید دچار ازخودگذشتگی بیش از اندازه هستید. همچنین رفتار فداکارانه از کنترل شما خارج است. لازم است برای افزایش اعتماد به نفس و استقلال فردی خود بکوشید. اقدام به ازدواج با این طرز تفکر پیامدهای نامناسبی دارد. همچنین وقتی از روی اجبار از انجام رفتار دلخواه خود صرف نظر نماید که بر احساس شما از زندگی تاثیر منفی برجای می گذارد.
5-برخی از مصادیقی وجود دارد که به خاطر دوام و افزایش کیفیت رابطه می توان از آنها صرف نظر کرد. البته لازم است که در استفاده از این رفتارها بیش از اندازه افراط بیش از اندازه نکنید. برخی از آنها عبارت اند از تغییر در برخی از برنامه های شخصی و تطبیق دادن برنامه فرد با شرایط طرف مقابل. صرف نظر کردن از بعضی سلیقه ها و ترجیحات شخصی برای افزایش کیفیت رابطه، صرف نظر از بعضی حساسیت ها. موارد دیگری هم وجود دارد که در دوران آشنایی نباید به سادگی از آنها عبور کنید. مانند مثل جهان بینی، باورها و اعتقادات، صداقت، هویت و حریم شخصی و موارد دیگری که جز خط قرمز شما محسوب می شود و قابل مذاکره نیستند.
جمع بندی
اهداف جمعی هنوز جایگاه خود را در فرهنگ ما کم و بیش حفظ کرده است. در این میان ازخودگذشتگی یکی از مظاهر مهم فرهنگ جمع گرایی ماست که در کیفیت و دوام ازدواج تاثیر بسزایی دارد. ازخودگذشتگی چنانچه به صورت منطقی باشد افزایش کیفیت روابط صمیمیانه را به دنبال دارد. اما باید حد و مرز آن را رعایت کنید تا به افراط و تفریط کشیده نشود.
زمانی بحث ازخودگذشتگی به میان می آید که خواسته ها و انتظارات دو طرف با یکدیگر تضاد پیدا میکند. در این شرایط چه زیباست ببینیم چه کسی حاضر به فداکاری می شود. در واقع روابط صمیمیانه بلند مدت به آسانی بدست نمی آید بلکه تا حد زیادی نیازمند صرف نظر کردن از علائق و ترجیحات شخصی میباشد. ازخودگذشتگی سازنده براساس تعهد، صمیمیت، پختگی و… صورت می گیرد و به تقویت رابطه کمک میکند. در حالی که طرحواره ایثار به صورت ناخودآگاه و بر اساس احساس گناه و مسئولیت افراطی است و به از دست دادن هویت فرد و ایجاد رابطه نامتعادل منجر میشود.
در کل، ازخود گذشتگی در دوران آشنایی می تواند به ایجاد نزدیکی و صمیمیت بیشتر کمک کند، اما نباید به قیمت فراموش کردن نیازهای خود و هویت شخصی تمام شود. لازم است در مواردی که به هویت و سلامت روانی آسیب می رسد قاطعانه از حق خود دفاع کرد.