9 دقیقه
محمد سجاد غفوری
یکی از مهم ترین مشکلات اجتماعی افراد دچار معلولیت، موضوع ازدواج آنهاست. این قضیه دغدغه های مختلف فکری و روانشناختی را برای آنها به دنبال دارد. درحالی که این افراد همانند سایرین به برقراری روابط صمیمیانه تمایل دارند ولی مرزهای فرهنگی، جسمانی و اجتماعی ممکن است مانع دسترسی آنها به فرصت های اجتماعی به ویژه ازدواج شود. پس ازدواج با افراد دچار معلولیت را نمی توانیم لزوما چالش‌زا بدانیم بلکه یسیاری از اوقات عدم آگاهی از شناخت شرایط و نیازهای فرد دچار معلولیت، بر میزان مشکلات می افزاید.
افراد دچار معلولیت بر اثر ضایعه جسمی، حسی، ذهنی، سلامتی و کارآمدی عمومی شان تحت تاثیر قرار می گیرد. این نکته را هم به یاد داشته باشیم که نیازها و مسائل این افراد در موضوع ازدواج متنوع و متفاوت است. پس نمی توان ازدواج با افراد دچار معلولیت را براساس یک متر و معیار قضاوت کنیم و پیامدهای معلولیت در ازدواج بسته به نوع، شدت و منابع حمایتی موجود متفاوت است.
هرچند تا حد زیادی تسهیل ازدواج با افراد دچار معلولیت به سیاستگذاری های اجتماعی بستگی دارد و افزایش خدمات آموزشی و پشتیبانی گام موثری برای ازدواج این افراد است. با این حال نباید خود را محدود به خدمات بیرونی کنیم. می توانیم راهکارهای سنجیده و موثری را در این زمینه اتخاذ کنیم.
مهمترین پرسش هایی که در این مقاله به آن ها پاسخ می‌دهیم:
1- چه تصورات نادرستی درباره ازدواج با افراد دچار معلولیت وجود دارد؟
2- ازدواج با افراد دچار معلولیت ممکن است چه چالش های احتمالی داشته باشد؟
3-در ازدواج با افراد دچار معلولیت چه توصیه هایی را دنبال کنیم؟
تصورات نادرست درباره ازدواج با افراد دچار معلولیت
در این قسمت به برخی از باورهای عمومی نادرست درباره ازدواج با افراد دچار معلولیت اشاره می کنیم. البته امروزه این باورها با افزایش میزان اطلاعات عمومی ممکن است روند رو به کاهشی داشته باشد ولی اشاره به آنها جهت یادآوری خالی از لطف نیست. برخی از آنها عبارت اند از:
1-افراد دچار معلولیت مثل بقیه خواهان صمیمت نیستند: یکی از افسانه‌های رایج این است که افراد دچار معلولیت مانند سایر افراد نیاز به روابط صمیمانه ندارند. برخی ممکن است میل عاطفی و جنسی آنها را دستکم بگیرند. در واقع ضروری است بدانیم که آنها نیز همانند سایرین به صمیمیت نیاز دارند و معلولیت آن، این نیاز اساسی شان را نفی نمی‌کند.
2-ازدواج با افراد دچار معلولیت، لطفی در حق آنهاست: برخی افراد بر این باورند که ازدواج با کسی که دچار معلولیت است، نشان دهنده ازخودگذشتگی آنهاست و در حال انجام لطفی به آنها هستند. این طرز فکر خطاست. افراد دچار معلولیت نیز همانند سایر افراد دارای احترام، عزت نفس هستند و باید نسبت به استقلال شان در تصمیم گیری احترام قائل باشیم.
3-آنها همیشه به مراقبت اضافی نیاز دارند: در حالی که برخی از این افراد ممکن است به حمایت های ویژه تری نیاز داشته باشند. البته به این معنا نیست که طیف های دیگر این افراد قادر به ایفای نقش همسری نیستند. آنها ممکن است در عرصه های دیگر زندگی به خوبی از پس مسئولیت شان برآیند. حتی اگر دچار برخی از محدودیت ها باشند این طرز تفکر ما که آنها را نیازمند و وابسته تصور کنیم، شایسته نیست.
4-آنها جذاب یا مطلوب نیستند: در میان برخی یک کلیشه وجود دارد که افراد دچار معلولیت جذابیت و مطلوبی کمتری دارند این باور می‌تواند موانع قابل توجهی را در ازدواج آنها ایجاد کند، با وجود اینکه بسیاری از آنها می‌توانند از قابلیت برقراری روابط سازنده‌ای برخوردار باشند.
5-دوست داشتن آنها به معنای قربانی کردن نیازهای خود است: برخی بر این باورند که ازدواج با افراد دچار معلولیت، نیازمند آن است که یکی از طرفین تمام نیازها یا خواسته‌هایش را کنار بگذارد. در حالی که عنصر کلیدی در ازدواج درک متقابل است و نیازهای هر دو طرف می تواند مورد توجه و احترام قرار بگیرد.
6-آنها ناچار اند هر گزینه ای را بپذیرند. یک باور نادرست وجود دارد که افراد دچار معلولیت باید هر فرصت ازدواجی که با آن مواجهه می شوند را مغتنم شمارند. زیرا آنها گزینه‌های محدودی برای انتخاب دارند. درحالی، هر فرد حق دارد بر اساس استاندارد هایش، همسر آینده خود را انتخاب کند.
با اتخاذ تفکر انتقادی راجع به این باورها، خواهیم توانست نگرش‌های سازنده ای نسبت به ازدواج با افراد دچار معلولیت ایجاد کنیم و در نهایت به روابط سالم‌تری برای طرفین منجر شوند.
چالش های ازدواج با افراد دچار معلولیت
ازدواج با افراد دچار معلولیت چالش هایی دارد. البته باز هم تاکید می کنیم که معلولیت، دارای انواع و شدت خودش است و نمی توان همه را با یک متر و معیار سنجید. از این رو این نکته را در حین مطالعه چالش هایی که مطرح می کنیم لحاظ کنید. برخی از عمده ترین چالش ها عبارت اند از:
1-ازدواج با افراد دچار معلولیت نیازمند یادگیری یکسری از مهارت های تعاملی و هیجانی در دو طرف است. عدم یادگیری این مهارت ها، تنش و استرش مضاعفی را در زندگی مشترک به دنبال دارد و باعث استرس می شود و ممکن است تنش های عاطفی ایجاد کند. برای مثال اگر فرد خود را باری بر دوش همسرش بداند، سلامت رابطه پایین می آید.
2- برخی از نقش های عادی و مورد انتظار زن و مرد در زندگی مشترک در ازدواج با فرد دچار معلولیت ممکن است دستخوش تغییراتی شود. برای مثال همسر فرد دچار معلولیت ممکن است نقش های بیشتری را در زندگی مشترک به عهده بگیرد و برخی وظایف او را عهده دار شود.
3-یکی از چالش های ازدواج با این افراد، احتمال مواجهه با مشکلات اقتصادی و مالی است. برای مثال افزایش هزینه های مراقبت بهداشتی، تهیه داروها، چالش در اشتغال، عدم حمایت اطرافیان و… می تواند استرس بیشتری را بر کیفیت زندگی مشترک وارد کند فشار مالی را برای زوجین ایجاد کند.
4- چالش‌های مراقبت از کودک: اگر زوج تصمیم به بچه دار شدن داشته باشند، ممکن است برخی از چالش‌ها در زمینه مراقبت از کودک ایجاد شود، به‌ویژه اگر دچار محدودیت‌های فیزیکی داشته باشد.
توصیه هایی ناظر به طرفین
قبل از ازدواج با فرد دچار معلولیت فرد لازم است برخی از نکات را لحاظ کنید. برخی از آنها عبارت اند از:
1- لازم است علاوه بر گفت و گو درباره نیازها و انتظارات مربوط به زندگی مشترک، درباره تأثیرات این چالش بر جنبه‌های مختلف زندگی مشترک با یکدیگر گفت و گو کنید. همچنین توصیه می کنیم درباره نگرانی‌ها، تغییرات احتمالی در سبک زندگی و چالش‌های آینده صحبت کنید. برای آینده، اهداف و برنامه‌های مشترکی تنظیم کنید.
2-شرایط و واقعیت طرف مقابل را درک نمایید. شرایط ویژه او را لحاظ کنید. تا حد امکان درباره معلولیت طرف مقابل تان اطلاعات کافی کسب کنید و متوجه باشید که چگونه مشکل او، نیازها و شرایط خاصی را در محیط خانواده ممکن است ایجاد کند.
3-در ازدواج با فرد دچار معلولیت، مهم است که انتظارات واقع‌بینانه‌ای داشته باشید و چالش‌های خاصی که ممکن است پیش بیاید را درک کنید. همچنین، باید برای فراز و نشیب‌های زندگی مشترک خود را آماده کنید نیازهای خاص و حساسیت‌های یکدیگر را در زندگی در نظر بگیرید.
4-مواجهه صحیح با چالش های احتمالی در زندگی مشترک نیازمند کسب مهارت های تعاملی ویژه ای می باشد. این نوع ازدواج در مقایسه با سایر ازدواج ها، نیازمند تقویت میزان انعطاف پذیری و تاب آوری هستیم. از این رو ببینید این ویژگی ها را در خود دارید یا خیر. آیا می توانید این مهارت ها را بیاموزید؟ اگر بدون در نظر گرفتن ریسک‌ها و نکات مهم وارد رابطه شوید، نه‌تنها به خودتان که به طرف مقابل هم اجحاف کرده اید.
5-از این طرز فکر که با ازدواج با فرد دچار معلولیت، لطف و ترحم می کنید بپرهیزید. باید از سلب حس خودمختاری طرف مقابل اجتناب کنید. حفظ احترام در رابطه کلید موفقیت است.
6-لزوما همه افراد دارای معلولیت فاقد انگیزه نیستند و نمی توان روحیه آنها را ضعیف قلمداد کنیم. برخی افراد علی رغم برخی از محدودیت های جسمانی شان قادرند که انگیزه و نشاط خود را حفظ کنند و توانمندی هایی از خود نشان می دهند. این موضوع بستگی دارد به اینکه چگونه با مشکل خود کنار می آیند. به این موضوع قبل از اقدام به ازدواج دقت کنید.
7-مشاوره پیش از ازدواج می‌تواند به شما و طرف مقابل کمک کند تا برای چالش‌های خاصی که ممکن است با آنها روبه‌رو شوید، آماده شده و توانمندی های خود را تقویت نمایید.
8-بعد از ازدواج توجه کنید که معلولیت، ظرفیت فرد را برای صمیمت تعریف نمی کند. پس لازم است بدون توجه به محدودیت‌های جسمانی به شیوه‌های معناداری در ارتقای کیفیت روابط شان بکوشید. برای مثال مهارت گوش دادن، همدلی، حل تعارضات و… را بیاموزید.
توصیه هایی ناظر به خانواده ها:
ازدواج با افراد دچار معلولیت به یکسری تمهیدات و شرایطی نیازمند است. برای مثال خانواده ها و اطرافیان بایستی نقش فعال تری در این زمینه ایفا کنند. زیرا این زوج برای تجربه ازدواج موفق در مقایسه با سایر زوجین به کمک و خدمات بیشتری نیاز دارند. از این رو توصیه می کنیم:
1- هر دو طرف از لحاظ عاطفی، اجتماعی و مالی از حمایت هایی برخوردار شوند. البته لازم است حمایت در حد منطقی باشد و زمینه برای دخالت فراهم نشود و استقلال آنها حفظ شود.
2- کمترین و حتی مهمترین نقشی که خانواده ها و اطرافیان می توانند به خوبی ایفا کنند این است که شرایط و چالش های منحصر به فرد دو طرف را درک نمایند و از قضاوت، تحقیر، حس ترحم، برچسب زدن و… پرهیز نمایند.
جمع بندی
موضوع ازدواج یکی از چالش های عمده در افراد دچار معلولیت است. برخی از محدودیت های فکری بر چالش ازدواج آنها می افزاید که لازم است بسیاری از این تصورات منفی را اصلاح کنیم. مثلا این باور که ازدواج لطفی در حق آنهاست یا باید همه خواسته های خود را در ازدواج با آنها قربانی کنیم. البته قبل از ازدواج با افراد دچار معلولیت لازم است متوجه برخی از چالش ها باشیم. برای مثال عدم برخورداری از مهارت های تعاملی و هیجانی که می‌تواند منبع تنش مهمی در رابطه باشد. همچنین تغییر برخی نقش ها، احتمال مواجهه با چالش های اقتصادی و بچه دار شدن از سایر چالش های احتمالی ازدواج با فرد دچار معلولیت است . لازم است قبل از ازدواج درباره نیازها و دغدغه های خود با طرف مقابل صحبت کنیم. شرایط وی را به خوبی بشناسیم و از او انتظارات واقع بینانه ای داشته باشیم. مهارت های تعاملی خود را تقویت کنیم و از برخی قضاوت های مخرب درباره این افراد پرهیز کنیم. درنظرگیری میزان توانمندی و انعطاف پذیری نقش مهمی در انتخاب ما دارد.
