💻آسیب رسانه های اجتماعی بر خانواده 📲
در دنیای امروز رسانه ها و شبکه های اجتماعی در زندگی ما نقش محوری ایفا می کنند. رسانه ها سکوهایی برای ارتباط و تبادل اطلاعات میان افراد هستند و در دهه های اخیر به کاربران این امکان را داده اند که در مسیر جدید تعامل کنند.
رسانه‌های اجتماعی به قدری با زندگی هریک از اعضای خانواده گره خورده که نمی‌توانیم آن را صرفا به‌عنوان یک ابزار ساده رد و بدل کردن پیام لحاظ کنیم، بلکه لازم است جنبه های گوناگون تاثیر شبکه های اجتماعی بر خانواده را متوجه شویم. عمده ترین نقش شبکه های اجتماعی بر خانواده، ایجاد برخی از الگوهای رفتاری، نگرش ها و تعاملات میان اعضای خانواده می باشد. به نظر شما فرصت ها و چالش های خانواده در عصر دیجیتال را از چه جنبه هایی می توانیم بحث کنیم؟
الگوگیری خانواده از شبکه های اجتماعی گاهی به صورت مثبت مثل کسب مهارت های مورد نیاز و گاهی هم به صورت منفی مانند تاکید بیش از حد بر معیارهای زیبایی و تجمل گرایی و… بوده است. با توجه به گسترش روزافزون رسانه ها و شبکه‌های اجتماعی، باید به دنبال راهکارهای شناختی و رفتاری سازنده‌ای باشیم که برخی از توانمندی را کسب کرده و مواجهه سازنده تری با محتویات رسانه ای داشته باشیم و همچنین بتوانیم از اثرات منفی شبکه های اجتماعی در امان باشیم. در مقاله حاضر چنین رویکردی را دنبال می کنیم و قصد داریم به سوالات زیر پاسخ دهیم:
1- چرا فضای مجازی برای خانواده های ایرانی چالش خاصی را به همراه دارد؟
2- اثرات منفی شبکه های اجتماعی بر خانواده چیست؟
3- مواجهه صحیح با چالش های فضای مجازی چه راهکارهایی را می طلبد؟
10 دقیقه
عوامل چالش زای شبکه های اجتماعی بر خانواده
قبل از اینکه به سراغ اثرات منفی شبکه های اجتماعی بر خانواده برویم لازم است از خود بپرسیم که چرا فضای مجازی، بیشتر از توقع معمول ما، خانواده را دچار معضلاتی کرده است؟ مواجهه با فضای مجازی به یکی از چالش های فرهنگی و خانوادگی ما، ریشه در چه جنبه هایی دارد؟ در ادامه قصد داریم به برخی از جنبه های دخیل در این زمینه اشاره می کنیم:
1-عدم تناسب بافت فرهنگی و اجتماعی: ساختار خانواده در کشور ما از قدیم الایام تاکنون به روابط نزدیک و وابستگی عاطفی متکی بوده است و زمینه های فکری و فلسفی فردگرایی را در فرهنگ خود نداشته ایم. از طرفی ورود به عصر دیجیتال، که بسیاری از عناصر آن با فرهنگ سنتی ما در تضاد می باشد، چالش هایی را در نگرش ها و افکار ما ایجاد نموده است. بارزترین مصداق آن کاهش میزان تعاملات با کیفیتی است که نسل های گذشته ما تجربه می کردند. این بارز ترین آسیب شبکه های اجتماعی بر خانواده می باشد.
3- شکاف بین نسلی: والدین و فرزندان به خاطر تجارب زیستی خاص شان در دهه های مختلف، ممکن است نتوانند برخی نگرش های یکدیگر را به خوبی درک نمایند. این مسئله باعث کاهش کیفیت روابطشان می‌شود. برای مثال بسیاری از جوانان امروزی به موضوعاتی همچون آزادی‌های فردی اهمیت بیشتری می‌دهند، در حالی که برای برخی والدین ارزش های فرهنگی اهمیت بیشتری دارد. شکاف نسلی به اثرات منفی شبکه های اجتماعی بر خانواده کمک می کند.
4-عدم آموزش و فرهنگ سازی: موضوع دیگری که تاثیر فضای مجازی بر روابط خانوادگی را حائز اهمیت می کند، عدم آموزش و فرهنگ سازی است. شنیده ایم که می گویند قبل از ورود فناوری باید فرهنگ سازی کرد، با این حال بسیاری از کاربران بدون درک کافی از چالش‌ها و آسیب‌های احتمالی وارد این فضا می‌شوند که این امر می‌تواند منجر به سوءاستفاده و بروز مشکلات فردی و اجتماعی شود. متاسفانه آموزش های زودهنگام و به موقع جهت استفاده صحیح از شبکه‌های اجتماعی و آگاهی نسبت به آسیب های احتمالی چندان مورد توجه قرار نمی گیرد.
5-تفاوت در میزان آگاهی اعضای خانواده از رسانه ها: بسیاری از جوانان نسل امروز به خاطر زیستن در عصر دیجیتال، به دانش و فنون مورد نیاز مجهز شده اند و همچنین ممکن است به استفاده بیش از اندازه از شبکه‌های اجتماعی عادت کرده باشند. اما برخی از خانواده ها مخصوصا والدینی که در سنین بالاتر هستند ممکن است همانند فرزندانشان با این فناوری‌ها آشنا نباشند. آشنا نبودن برخی از والدین با فضای مجازی از خطرات احتمالی شبکه های اجتماعی بر خانواده خواهد بود. این تفاوت در استفاده و درک فناوری می‌تواند باعث سوءتفاهم و فاصله ارتباطی بین دو نسل شود. البته این تفاوت در دانش فناوری نیز ممکن است میان زوجین جوان مشاهده شود.
اثرات منفی شبکه های اجتماعی بر خانواده
بعد از اینکه دلایل مربوط به چالش زا بودن زیستن در شبکه های اجتماعی را متوجه شدیم، نوبت آن می رسد که اثرات منفی شبکه های اجتماعی بر خانواده اشاره کنیم. هدف ما از اشاره به اثرات منفی شبکه های اجتماعی، انکار یا نادیده گرفتن فرصت ها و قابلیت هایی که این رسانه ها می تواند برای ما فراهم کند، نیست. برخی از آسیب های منفی شبکه های اجتماعی بر خانواده عبارت اند از:
1-یکی از آسیب های استفاده بیش از حد از استفاده از شبکه‌های اجتماعی، کاهش زمان صرف شده برای گفت‌وگو و تعاملات واقعی با اعضای خانواده می باشد. وقتی افراد، به ویژه جوانان، بیشتر وقت خود را در فضای مجازی می‌گذرانند، فرصت‌ها برای تبادل نظر، گفتگوهای عمیق و تعاملات روزمره در محیط خانواده کاهش می‌یابد. اعضای خانواده ممکن است در جمع‌های خانوادگی حضور فیزیکی داشته باشند، اما از نظر روانشناختی غایب باشند و همان گونه که اشاره کردیم این موضوع به شکاف نسلی بیشتر دامن می زند.
2-یکی از نتایج بارز استفاده بیش از حد از شبکه‌های اجتماعی، کاهش تعاملات عاطفی و کلامی بین زوجین است. تحقیقات در مقاله ای با عنوان بررسی نقش استفاده از ماهواره و شبکه های اجتماعی نشان می‌دهند که زمان صرف شده در فضای مجازی به طور مستقیم با کاهش صمیمیت و رضایت زناشویی مرتبط است. برخی از زوجین به دلیل استفاده بیش از حد از فضای مجازی ممکن است دچار طلاق عاطفی شوند.
3- یکی دیگر از اثرات منفی شبکه اجتماعی بر خانواده این است که فضای مجازی با ارائه تصاویری ایده‌آل و غیرواقعی از افراد، می‌تواند به کاهش اعتماد به نفس زوجین منجر شود. مردان و زنان ممکن است با دیدن زیبایی‌ها و موفقیت‌های دیگران از همسران خود فاصله بگیرند. این امر می‌تواند به احساس تنوع‌طلبی و نارضایتی در روابط زناشویی منجر شود. این مقایسه‌ها می‌تواند انتظارات و خواسته‌های آنها را تغییر دهد و در نتیجه کیفیت روابطشان را کاهش دهد.
4- برخی زوجین در اثر استفاده بیش از حد از شبکه های اجتماعی ممکن است در معرض فرهنگ‌ها و دیدگاه‌های مغایر با باورها و ارزش های خود قرار بگیرند که تأثیر منفی بر ارزش‌های سنتی و خانوادگی آنها برجای بگذارد. گاهی اوقات این تأثیرات منجر به تغییر دیدگاه‌ها و ارزش‌هایی می‌شود که با باورها و ارزش‌های بنیادین خانوادگی در تعارض است.
5 -مشغولیت بیش از حد به فضای مجازی باعث اعتیاد به اینترنت و در نتیجه انزوا طلبی و افسردگی در افراد می‌شود. وابستگی بیش از حد به فضای مجازی زمان آزاد روزانه را کاهش می‌دهد و زندگی عادی آنها را مختل می‌کند. این وضعیت موجب فاصله گرفتن افراد از اجتماع و گرایش به گوشه‌گیری و افسردگی می‌گردد. شبکه های اجتماعی در واقع انرژی و تمرکز فرد را برای تعاملات خانوادگی می‌کاهد. گوشه گیری و به انزوا کشیده شدن از خانواده و همسر پرمخاطره ترین اثر شبکه های اجتماعی بر خانواده است.
راهکارهای مواجهه و درک صحیح فضای مجازی بر خانواده
برای مقابله و کاهش آسیب های اجتماعی فضای مجازی بر خانواده ها می توان راهکارهای متعددی را اجرا کرد. برخی از آنها عبارت اند از:
1- فرصت ها و قابلیت های رسانه های مختلف که می تواند به بهبود کیفیت زندگی مشترک کمک کند را شناسایی کنید. ببینید تکنولوژی چه امکانات و شرایطی دارد که با کمک آن می توانید کیفیت روابط خانوادگی خود را حفظ نموده و در حفظ پیوند خود بکوشید. با استفاده صحیح از شبکه های اجتماعی می توانید حس تعلق خانوادگی و ارتباط عاطفی خود را تقویت کنید.
2- نحوه نگرش خانواده ها درباره شبکه های اجتماعی به طور قابل توجهی بر نحوه مدیریت استفاده از رسانه های اجتماعی در خانواده تأثیر می گذارد. این آگاهی به ما کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری در مورد استفاده بهتر از این ابزارها بگیریم. از این رو درک ماهیت و اهداف شبکه های اجتماعی اهمیت فراوانی دارد.
3- تعیین مناطقی در منزل که استفاده از دستگاه‌های دیجیتال در آنها ممنوع است، مانند میز شام یا اتاق نشیمن، می‌تواند به بهبود کیفیت ارتباطات خانوادگی کمک کند. این کار باعث می‌شود خانواده‌ها زمان بیشتری را بدون حواس‌پرتی‌های دیجیتال کنار هم بگذرانند و ارتباطات عمیق‌تری برقرار کنند. با استفاده از این تکنیک می توان تا حدودی تهاجم شبکه های اجتماعی بر خانواده را کاهش داد.
4- همان گونه که اشاره کردیم و تحقیقات هم بر آن تاکید دارند رابطه مطلقی میان تکنولوژی های ارتباطی و روابط خانوادگی وجود ندارد بلکه بستگی به میزان نوع و میزان استفاده از این ابزارها دارد. از این رو خانواده ها لازم است درباره خطرات ارتباطات آنلاین آگاه شوند و مهارت‌های ارتباطی صحیح را یاد بگیرند، تا احتمال مواجهه یا آسیب های احتمالی کاهش پیدا کند.
5- خانواده ها لازم است به دنبال سرگرمی‌ها و فعالیت‌های جدیدی باشند که بتوانند با هم انجام دهند. این کار نه تنها وابستگی به فضای مجازی را می تواند کاهش دهد، بلکه تجربه‌های مشترک و لذت‌بخش را نیز افزایش می‌دهد
6- به طور مداوم درباره تأثیرات مثبت و منفی شبکه‌های اجتماعی بر خانواده خود گفتگو کنید و انتظارات خود را در استفاده از آنها مشخص کنید. این گفتگوها می‌تواند به شناسایی مشکلات و یافتن راه‌حل‌های مناسب و تقویت پیوند عاطفی میان آنها کمک کند.
جمع بندی
تاثیرات فرهنگی، اجتماعی و روانشناختی شبکه‌های اجتماعی بر خانواده واضح و غیرقابل انکار است. این سکوها در دهه های اخیر به شکل‌گیری هویت فردی و جمعی کمک شایانی کرده اند و کیفیت روابط انسانی تحت تأثیر آن قرار گرفته است. شبکه های اجتماعی مستقیما نمی تواند بر ارزش های خانوادگی تاثیر منفی برجای گذارد. بلکه شبکه های اجتماعی با تاثیر گذاری بر برخی از جنبه ها، کاهش ارزش های خانوادگی را به دنبال داشته است. به بیان دیگر با تامل در برخی از جنبه ها می توانیم در نحوه استفاده مان از این شبکه ها تجدیدنظر کنیم.
کاهش فرصت مناسب برای تعاملات، کاهش میزان صمیمیت، افزایش تنوع طلبی، کاهش اعتماد به نفس، انزوا طلبی و تغییر ارزش ها ازجمله آسیب های استفاده غیراصولی از شبکه های اجتماعی است. لازم است قابلیت های مفید فضای مجازی برای بهبود کیفیت زندگی مشترک را بشناسید. سواد رسانه ای خود را افزایش دهید، مهارت هایی را جهت پیشگیری از آسیب های فضای مجازی را یاد بگیرید. درباره انتظاراتی که راجع به کیفیت استفاده از فضای مجازی دارید گفت و گو کنید. فعالیت های مشترک را بیشتر کنید.
در انتها همانگونه که گفتیم هدف ما از بررسی اثرات منفی شبکه‌های اجتماعی، نادیده گرفتن فرصت‌ها و امکاناتی نیست که عصر دیجیتال می‌تواند برای ما به ارمغان آورد. بلکه فهم محدودیت ها و آسیب های آن می تواند به ما در جهت استفاده سازنده از قابلیت های عصر دیجیتال کمک کند و کیفیت روابط خانوادگی را افزایش دهد.
برای مطالعه بیشتر می توانید مقاله ای در خصوص اعتیاد به شبکه های اجتماعی مجازی بر تعرضات زناشویی است را مطالعه فرمایید.
