انواع سبک های دلبستگی
سبک دلبستگی چیست؟
سبک دلبستگی الگوی پایدار رفتارها و انتظارات فرد در روابط نزدیک است که نخستین بار در کودکی و در تعامل با مراقبان اولیه شکل می‌گیرد. این سبکها (ایمن، اجتنابی، مضطرب-دوسوگرا) بر نحوه مدیریت هیجانات، صمیمیت و اضطراب در روابط بزرگسالی تأثیر میگذارند. جان بالبی، بنیانگذار نظریه دلبستگی، آن را “سیستم رفتاری تکاملی برای حفظ مجاورت با مراقب” می دانست.
به بیان ساده تر این سبک دلبستگی، نقشه عاطفی ماست که در کودکی ترسیم میشود و مسیر روابط بزرگسالی‌مان را هدایت میکند. بر اساس نظریه جان بالبی ارکان اصلی دلبستگی شامل پاسخگویی و در دسترس بودن (حضور فیزیکی و عاطفی)، حمایت در مواقع نیاز و تشویق به کشف دنیا با نظارت مراقبان میشوند که اساس روابط دلبسته ایمن هستند. در حقیقت، این ارکان و تجربیات اولیه، نه تنها سبک دلبستگی ما را شکل می‌دهند، بلکه بر شکل گیری تیپ شخصیتی و عاطفی‌مان در بزرگسالی نیز تأثیر میگذارند و نحوه تعامل ما با دیگران و دنیای اطراف‌مان را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
انواع سبک های دلبستگی و تاثیرات سبکهای مختلف دلبستگی در روابط
در ادامه قصد داریم ضمن اشاره به انواع سبک های دلبستگی، تاثیر آن را بر کیفیت روابط زناشویی نشان دهیم.
سبک دلبستگی ایمن
سبک دلبستگی ایمن حاصل تجربیات مثبت و پایدار فرد با مراقبان اولیه است. این افراد در روابط بین فردی، به ویژه در ازدواج، توانایی بالایی در برقراری تعادل میان صمیمیت و استقلال دارند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند این سبک با رضایت زناشویی بالاتر و تعارضات کمتر همراه است.
همسران با سبک ایمن در شرایط بحرانی، منبع قابل اعتماد حمایت عاطفی هستند، اما به موازات آن، برای حریم شخصی و نیاز به استقلال طرف مقابل نیز احترام قائلند. به عنوان مثال، چنین افرادی هنگام مواجهه با مشکلات، همدلی و پشتیبانی بی‌قید و شرط ارائه می‌دهند، اما در عین حال فضای لازم برای رشد فردی و فعالیت‌های مستقل شریک زندگی را نیز فراهم می‌کنند. این ویژگی‌ها باعث میشود روابط زناشویی آنان از ثبات و کیفیت بالاتری برخوردار باشد.
سبک دلبستگی اضطرابی
سبک دلبستگی مضطرب حاصل تجربیات ناپایدار و غیرقابل پیش‌بینی فرد با مراقبان اولیه در دوران کودکی است. افراد دارای این سبک در روابط عاطفی به ویژه در ازدواج، نیاز مفرط به تایید و اطمینان‌جویی دارند و دائماً نگران طرد شدن هستند.
همسران با سبک دلبستگی مضطرب اغلب با رفتارهایی مانند ارسال پیام‌های مکرر و ترس زیاد از تنهایی، فشار زیادی به رابطه وارد می‌کنند. برای مثال، این افراد ممکن است با وجود اطمینان‌دهی‌های مکرر شریک زندگی، همچنان به پرسش‌های تکراری مانند “هنوز دوستم داری؟” ادامه دهند. فرد دارای این سبک دائماً نگران از دست دادن رابطه و عشق شریک زندگی‌اش است.
سبک دلبستگی اجتنابی
سبک دلبستگی اجتنابی نتیجه تجربیات کودکی با مراقبان سرد، غیرپاسخگوست. افراد دارای این سبک در روابط صمیمانه به ویژه در ازدواج، تمایل شدیدی به حفظ استقلال و اجتناب از وابستگی عاطفی نشان می‌دهند. این افراد ممکن است در ابراز احساسات، نزدیک شدن عاطفی یا اعتماد کردن به دیگران دچار چالش باشند.
همسران با سبک دلبستگی اجتنابی اغلب صمیمیت و وابستگی عاطفی را تهدیدی برای استقلال خود می‌پندارند و در مواجهه با تعارضات به جای حل مسئله، به مکانیسم‌های اجتنابی مانند فرار فیزیکی یا عاطفی متوسل میشوند. نمونه بارز آن فردی است که پس از هر اختلاف زناشویی به بهانه‌های مختلف مانند سفرهای کاری مکرر از موقعیت‌های عاطفی فاصله می‌گیرد.
سبک دلبستگی دوسوگرا
سبک دلبستگی دوسوگرا محصول تجربیات کودکی با مراقبان هراس‌آور یا سوءاستفاده‌گر است که همزمان هم منبع امنیت و هم منبع ترس بودند. افراد دارای این سبک در روابط عاطفی درگیر تناقضی دردناک میان میل شدید به صمیمیت و ترس عمیق از نزدیکی هستند.
همسران با سبک دلبستگی دوسوگرا غالباً رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی و نوسانی از خود نشان می‌دهند که میتواند شامل ترکیبی از رفتارهای چسبنده و طردکننده باشد. این وضعیت نه تنها برای خود فرد، بلکه برای شریک زندگی نیز بسیار آسیب‌زا بوده و معمولاً نیاز به مداخله تخصصی روان‌درمانی دارد.
انواع رفتار در سبک های دلبستگی کدامند؟
- رفتار در سبک دلبستگی ایمن با اعتماد، صمیمیت و توانایی بیان احساسات همراه است.
- افراد با سبک دلبستگی اجتنابی معمولاً از نزدیکی عاطفی دوری می‌کنند و تمایل به حفظ فاصله دارند.
- در سبک دلبستگی اضطرابی، رفتار فرد با نگرانی مداوم از طرد شدن و نیاز شدید به تأیید همراه است.
- رفتار در سبک دلبستگی آشفته اغلب متناقض، ناپایدار و همراه با ترس از صمیمیت و بی‌اعتمادی است.
در ادامه به رایج ترین ترکیب های هشداردهنده ازدواج در سبک های دلبستگی اشاره می کنیم.
۱- مضطرب+مضطرب
این ترکیب به عنوان “وابستگی مضاعف” شناخته میشود. پژوهش‌ها نشان می‌دهند هر دو طرف با نیاز شدید به تأیید و اطمینان‌جویی، در چرخه‌ای معیوب از اضطراب رابطه‌ای گرفتار میشوند. این الگو در سبک دلبستگی و ازدواج منجر به روابطی با وابستگی افراطی و فقدان مرزهای سالم میشود. در نهایت، این رابطه به جای تأمین نیازهای عاطفی، به تشدید اضطراب و ناامنی دامن می‌زند.
2- مضطرب+اجتنابی
این ترکیب در مطالعات سبک دلبستگی و ازدواج به “رابطه تعقیب‌گر-فراری” معروف است. نظریه دلبستگی نشان می‌دهد که تعامل بین نیاز افراطی به صمیمیت (مضطرب) و ترس از نزدیکی (اجتنابی) چرخه‌ای مخرب ایجاد میکند. در سبک دلبستگی و ازدواج، این الگو منجر به فرسودگی عاطفی طرف مضطرب و افزایش فاصله‌گیری طرف اجتنابی میشود. چنین روابطی معمولاً با نارضایتی زناشویی بالا و رضایت کم همراه هستند.
این سبک از دلبستگی در ازدواج می تواند در صورت عدم توجه، خطرناک باشد. فرض کنید شما فردی احساسی و دارای شخصیت وابسته هستید(چه دختر چه پسر)، زمانی که ازدواج با شخصیت اسکیزویید را تجربه کنید، او فردی سرد و شما فردی وابسته هستید که می تواند روز به روز به عدم نارضایتی فرد احساسی منجر شود. پیشنهاد می شود که حتما مشاوره پیش از ازدواج را بسیار جدی بگیرید.
3- اجتنابی+اجتنابی
ازدواج دو تیپ اجتنابی کمتر مشاهده می شود با این حال ممکن است دو طرف در نگاه اول به دلیل عدم وابستگی و خودکفایی جذب یکدیگر شوند. تحقیقات در حوزه سبک دلبستگی و ازدواج نشان می‌دهد این زوجین رابطه‌ای سرد با صمیمیت حداقلی تشکیل می‌دهند. هر دو طرف در سبک دلبستگی و ازدواج از وابستگی عاطفی اجتناب می‌کنند که منجر به فاصله‌گیری هیجانی میشود. ممکن است هر دو طرف تصور کنند طرف مقابل علاقه‌ای ندارد، درحالی که فقط از بیان احساسات اجتناب می‌کنند.
در مقاله ای با موضوع مشابه انواع سبک های دلبستگی(4 Types of Attachment Styles) در وبسایت معتبر verywellmind آمده است که:
سبک های دلبستگی الگوهایی هستند که در اولین پیوندهای عاطفی ما با مراقبان ظاهر می شوند. این سبکهای دلبستگی اولیه نقش مهمی در رشد کودک دارند و همچنین بر الگوهای دلبستگی در روابط بزرگسالان تأثیر میگذارند. دانستن بیشتر در مورد سبکی که دارید (ایمن، دوسوگرا، اجتنابی یا بی نظم) می تواند به شما کمک کند تا چالش هایی را که ممکن است در روابط عاشقانه خود با آن روبرو شوید، بهتر بشناسید.
به عبارت اولین پیوند عاطفی با مراقبان توجه کنید. سر منشا سبک دلبستگی شما ریشه در ارتباط عاطفی شما با سرپرستانتان از جمله پدر و مادر و مادربزرگ و پدربزرگ دارد. در ادامه به نحوه شناسایی سبک دلبستگی می پردازیم.
نحوه شناسایی سبک های دلبستگی در دوران آشنایی
برای شناسایی سبک دلبستگی در دوران آشنایی، پرسیدن سوالات مستقیم ممکن است حالت دفاعی بودن ایجاد کند، اما سوالات غیرمستقیم و هوشمندانه در موقعیت‌های مختلف زندگی میتوانند بینش بسیار دقیقی از سبک دلبستگی طرف مقابل ارائه دهند. در ادامه به برخی سوالات اشاره می کنیم.
وقتی استرس دارید، ترجیح می‌دهید با کسی صحبت کنید یا ترجیح می‌دهید تنها باشید تا خودتان مسئله را حل کنید؟
فرض کن پروژه مهمی در محل کار داری و احساس می‌کنی ممکنه موفق نشی. دوست داری در همین لحظه با دوست تماس بگیری و درددل کنی، یا ترجیح می‌دهی بری پیاده‌روی و خودت فکر کنی
وقتی ناراحتی یا چیزی آزارت داده، معمولاً خودت تنهایی حلش می‌کنی یا دوست داری با کسی حرف بزنی؟
یه روز همکارت تو محل کار بهت توهین کرده. وقتی میای خونه، اول دوست داری با من درددل کنی، یا ترجیح می‌دهی بری باشگاه و خودت با خشم‌ت کنار بیای
وقتی استرس دارید، ترجیح می‌دهید با کسی صحبت کنید یا ترجیح می‌دهید تنها باشید تا خودتان مسئله را حل کنید؟
تصور کن در زندگی مشترک. بعد از یک روز خسته‌کننده کاری، دوست داری بیای خانه و با هم وقت بگذرونیم، یا ترجیح می‌دهی ساعتی تنها باشی و کتاب بخونی؟
وقتی با کسی جر و بحث می‌کنی، ترجیح می‌دی سریع صحبت کنی یا مدتی تنها باشی؟
فرض کن من یه حرفی زدم که ناراحتت کرد. دوست داری همون موقع بحث رو ادامه بدیم تا حل شه، یا می‌خوای بری یه ساعت پیاده‌روی کنی و بعد برگردی؟
در زندگی مشترک، چقدر نیاز دارید که زمان و فضا برای خودت داشته باشی؟
آیا ترجیح می‌دهید در یک رابطه همه کارها را با هم انجام دهید، یا هر کس فضای جداگانه‌ای داشته باشد؟
توصیه می کنیم صرفا به یک نشانه توجه نکنید. همین طور یک پاسخ نشانه قطعی نیست، اما اگر در اکثر موقعیت ها تمایل به فاصله‌گیری یا اضطراب وجود داشت، سبک رایج راحت تر مشخص میشود. اما تشخیص قطعی سبک به عهده روانشناس می باشد.
نکته کلیدی در شناخت سبک دلبستگی
سبک دلبستگی ما در شرایطی که احساس ناامنی، ترس از طرد یا فشار هیجانی تجربه می‌کنیم، خود را به‌وضوح نشان می‌دهد. اگر در زمان تعارض یا استرس، یکی از طرفین دچار نگرانی زیاد، نیاز مفرط به اطمینان گرفتن یا ترس از رها شدن شود، این میتواند نشان‌دهنده دلبستگی اضطرابی باشد. از طرف دیگر، اگر در چنین لحظاتی تمایل به عقب‌نشینی، سکوت، یا پرهیز از صمیمیت بروز کند، احتمال دلبستگی اجتنابی وجود دارد.
افرادی با سبک دلبستگی ایمن معمولاً در چنین موقعیت‌هایی تلاش می‌کنند با آرامش، ارتباط مؤثر و همدلی وضعیت را مدیریت کرده و به جای واکنش هیجانی شدید، به دنبال حل مسئله و درک متقابل هستند. بنابراین، بررسی دقیق نحوه‌ی واکنش به فشارهای روانی در روابط، آینه‌ای شفاف از سبک دلبستگی شما و شریک عاطفی‌تان ارائه می‌دهد.
چگونه سبک دلبستگی خود را اصلاح کنیم؟(تغییر سبک دلبستگی)
سبک دلبستگی شکل گرفته در دوران کودکی غیرقابل تغییر نیست. چنانچه الگوی با دوام دلبستگی در اکثر موقعیت های زندگی خود را نشان دهد، مداخله تخصصی ضروری است.
اگر سبک دلبستگی شما اضطرابی است، برای مدیریت این حالت، تمرین خودآگاهی بسیار مؤثر است. هر زمان که دچار اضطراب می‌شوید، چند لحظه مکث کرده و وضعیت را بدون قضاوت بررسی کنید. همچنین داشتن فعالیت‌هایی مستقل مانند ورزش، مطالعه یا ارتباط با دوستان میتواند به کاهش وابستگی ناسالم کمک کرده و احساس ارزشمندی شخصی را افزایش دهد.
در صورتی که سبک دلبستگی شما اجتنابی است، توصیه میشود به‌صورت تدریجی و با گام‌های کوچک، تمرین بیان احساسات را آغاز کنید؛ برای مثال، به جای پنهان کردن ناراحتی، آن را به‌سادگی با جمله‌ای کوتاه بیان کنید. قرار گرفتن در فضاهای امن و پذیرا به شما کمک میکند تا ترس از صمیمیت را کاهش داده و ارتباط‌های عمیق‌تری بسازید. گشودگی عاطفی نیاز به تمرین دارد و نشانه‌ی ضعف نیست. در ازدواج درونگرا و برونگرا، فرد برنگرا ممکن است این سبک دلبستگی اجتنابی همسرشان را تجربه کرده باشند. بهتر است که اول خود را بشناسید که آیا میتوانید با این شرایط سازگار شوید و یا با توجه به تیپ شخصیتی تان به مشکل مواجه شوید.
افرادی با سبک دلبستگی دوسوگرا، معمولاً دچار تضاد بین نیاز به نزدیکی و ترس از آن هستند. این افراد ممکن است در روابط عاطفی دچار نوسان زیاد شوند؛ گاهی بیش از حد وابسته، و گاهی به‌یک‌باره سرد و بی‌اعتماد. برای این سبک، مشاوره پیش از ازدواج یا جلسات روان‌درمانی فردی توصیه میشود تا شخص بتواند الگوهای ناسالم خود را بشناسد و بازسازی کند. ایجاد ثبات عاطفی در این موارد به زمان و حمایت تخصصی نیاز دارد.
برای تقویت سبک دلبستگی ایمن در رابطه‌های عاطفی، ضروری است یاد بگیریم که بدون سرزنش و قضاوت، احساسات و نیازهای خود را به زبان بیاوریم. این نوع ارتباط شفاف، زمینه‌ساز درک متقابل و کاهش سوءتفاهم‌هاست. همچنین وفاداری به قول‌های کوچک (مانند تماس گرفتن در زمانی مشخص یا انجام کاری که وعده داده شده) به تدریج اعتماد را در رابطه شکل می‌دهد. ایجاد محیطی امن برای گفتگو، عامل اصلی شکل‌گیری دلبستگی سالم و پایدار است.
چه زمانی رابطه غیرقابل اصلاح است؟
براساس مطالعات روانشناسی رابطه، زمانی یک رابطه واقعاً غیرقابل اصلاح محسوب میشود که یک طرف کاملاً از تغییر امتناع کند و شاهد الگوی مخرب پایدار و با دوامی در دوران آشنایی باشیم در چنین مواردی، لازم است طرفین ابتدا مشاوره فردی دریافت کنند تا به خودآگاهی و انگیزه تغییر دست یابند.
جمع بندی
درک سبکهای دلبستگی، کلید فهم عمیق‌تری از تعارضات زناشویی و پویایی روابط عاطفی است. بسیاری از تنش‌ها نه از سوء نیت، بلکه از الگوهای عاطفی نهادینه‌شده در کودکی نشأت می‌گیرند. با شناخت این الگوها، می‌توان به جای سرزنش، از موضع همدلی و آگاهی وارد گفت‌وگو شد. سبکهای دلبستگی گرچه ریشه‌دارند، اما با تلاش آگاهانه، تمرین‌های عاطفی و گاه مشاوره تخصصی قابل تغییر و بهبود هستند. روابط سالم از خودشناسی آغاز میشود و شناخت دلبستگی، یکی از مهم‌ترین گام‌های این مسیر است.
